Leczenie onkologiczne, w tym chemioterapia, radioterapia, a także immunoterapia, może mieć poważne konsekwencje dla jamy ustnej pacjentów.        W normalnych warunkach wiele osób radzi sobie z problemami jamy ustnej za pomocą domowych środków lub popularnych specyfików z drogerii. Jednak podczas terapii onkologicznej każdy detal staje się kluczowy – dbanie o higienę jamy ustnej nabiera szczególnego znaczenia, gdyż nieodpowiednia pielęgnacja może prowadzić do poważnych powikłań. Stąd rosnąca potrzeba szukania najlepszych rozwiązań, które nie tylko niwelują skutki, ale również wspierają w walce z ich przyczynami.

Jak terapie onkologiczne wpływają na jamę ustną?

Chemioterapia i radioterapia
Chemioterapia i radioterapia są jednymi z najczęściej stosowanych metod leczenia nowotworów, jednak ich efekty uboczne na jamę ustną mogą być bardzo dotkliwe. Podczas tych terapii często dochodzi do:

  • Zapalenia błony śluzowej jamy ustnej (mucositis) – uszkodzenie komórek błony śluzowej powoduje bolesne owrzodzenia, zaczerwienienia,          a czasem nawet infekcje.

  • Suchości jamy ustnej (xerostomia) – zmniejszenie wydzielania śliny, co prowadzi do suchości jamy ustnej i wzrostu ryzyka infekcji.

  • Zmniejszenia odporności – zmniejszona produkcja śliny, będącej naturalną barierą ochronną, sprawia, że pacjenci są bardziej podatni na rozwój infekcji bakteryjnych i grzybiczych.

Immunoterapia i inne terapie celowane
Immunoterapia, stosowana coraz częściej w leczeniu różnych typów nowotworów, działa inaczej niż tradycyjna chemioterapia, stymulując układ odpornościowy do walki z chorobą. Choć skutki uboczne są nieco inne, nadal może wpływać na jamę ustną, prowadząc do:

  • Zapalenia błony śluzowej jamy ustnej – choć rzadziej niż w przypadku chemioterapii, immunoterapia może powodować zapalenia w obrębie błony śluzowej, które prowadzą do bólu i owrzodzeń.

  • Zwiększonej wrażliwości na infekcje – terapia ta może osłabiać odporność organizmu, co zwiększa podatność na infekcje jamy ustnej.

W leczeniu onkologicznym, niezależnie od rodzaju terapii, dbałość o higienę jamy ustnej nabiera szczególnego znaczenia. Produkty, takie jak płyn do płukania jamy ustnej Sativa COLU-TEX, oferują wsparcie w łagodzeniu objawów takich jak suchość, podrażnienia błony śluzowej, czy zniwelowanie metalicznego posmaku w ustach, co może przyczynić się do poprawy jakości życia pacjentów.

Wywiad z dr n. med. Marią Orzelską, specjalistką ortodontką

Jakie, Twoim zdaniem, wyzwania czekają ortodontę podczas pracy z pacjentami onkologicznymi?
Największym wyzwaniem jest prowadzenie leczenia ortodontycznego podczas aktywnego leczenia onkologicznego, np. w czasie trwania chemioterapii. Pacjenci często narzekają na metaliczny posmak, rany i afty na błonie śluzowej jamy ustnej oraz kandydozy i inne dysbakteriozy. Myślę, że rozsądnym podejściem po zdiagnozowaniu nowotworu jest próba zakończenia leczenia ortodontycznego. Nie jest to wskazanie bezwzględne, jednak pacjenci o wiele gorzej znoszą obecność aparatów w jamie ustnej. Wyzwaniem dla ortodonty jest również zadbanie, aby żaden z elementów aparatu dodatkowo nie drażnił śluzówki oraz zalecenie takiej terapii, aby zapobiegać powstawaniu ran, aft oraz nawilżać śluzówkę.
U pacjentów leczonych bisfosfonianami (kwas zolendronowy) należy rozważyć zakończenie leczenia lub jego modyfikację, gdyż zwiększa to szansę na resorpcję korzeni zębów, zęby ciężko się przemieszczają (nie można wykonywać dużych ruchów oraz przesunięć zębowych), oraz uniemożliwia to wykonanie niektórych ekstrakcji zębów (martwica kości).

Czy uważasz lub nawet wiesz, że problemy związane z jamą ustną, takie jak suchość czy zapalenie błony śluzowej, mogą być bardziej dotkliwe podczas leczenia onkologicznego?
Oczywiście zgadzam się z tym stwierdzeniem. Mamy na to kliniczne oraz praktyczne dowody. Xerostomia (suchość) w jamie ustnej czyni leczenie ortodontyczne bardziej dotkliwym. Śluzówka jest bardziej narażona na urazy, a pacjenci bardziej „odczuwają obecność” elementów stosowanych aparatów. Dodatkowo sytuacji nie polepsza zmiana smaku oraz brak apetytu, czy wymioty.

Jakich produktów używasz do pielęgnacji jamy ustnej podczas terapii, aby zminimalizować skutki uboczne leczenia onkologicznego?
Świetnymi preparatami są produkty zastępujące ślinę oraz nawilżające. Bardzo dobre są takie, które zawierają kwas hialuronowy, np. Mouthwash        z Sativa COLU-TEX. Dodatkowo profilaktycznie preparaty z chlorheksydyną w stężeniu 0,05% (PERIOAID) można stosować na co dzień bez występowania działań niepożądanych. Przy kandydozie (objawem jest pieczenie języka) lub stanach zapalnych stosuję stężenie 0,12% (PERIOAID) – można używać tylko do 2 tygodni, nie przewlekle. Dodatkowo uważam, że należy stosować probiotyki, doustnie oraz do płukania jamy ustnej. Polecam OMNIBIOTIC. Nie należy zapominać o regularnym nawadnianiu organizmu oraz sanacji i higienizacji jamy ustnej.

Czy jako ortodontka uważasz, że pacjenci z nowotworami, którzy wcześniej nie mieli problemów z jamą ustną, często nie zdają sobie sprawy z tego, jak ważna jest intensywna pielęgnacja w trakcie leczenia onkologicznego?
Oczywiście zgadzam się z tym stwierdzeniem. Bardzo ważna jest edukacja w tej dziedzinie. Często zalecenia lekarskie kończą się na stwierdzeniu „czy była Pani/Pan u stomatologa”, czy wszystkie zęby są zdrowe etc. Podkreślam, że prawidłowa pielęgnacja jamy ustnej przed, w trakcie i po chemioterapii niweluje występowanie suchości, zakażeń, urazów i aft prawie do zera. Trzeba tylko wiedzieć, czym i jak o to dbać.

Jakie rady dałabyś pacjentom, którzy zazwyczaj radzili sobie z problemami jamy ustnej domowymi sposobami, ale teraz, podczas leczenia, potrzebują skuteczniejszych rozwiązań?
Przede wszystkim systematyczność wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych, tj. wykonujemy je codziennie! Począwszy od mycia zębów i częstej wymiany szczoteczki do zębów, do płukania preparatem z probiotykiem na koniec.

  1. Sanacja oraz higienizacja jamy ustnej przed chemioterapią.

  2. Zakończenie leczenia aparatami ortodontycznymi przed chemią – jeżeli to możliwe.

  3. Regularne nawadnianie.

  4. Stosowanie odpowiednich preparatów nawilżających oraz preparatów z chlorheksydyną.

  5. Higienizacje w trakcie chemii oraz przeglądy zębowe.

  6. Zabezpieczanie miejsc drażniących protez czy aparatów specjalnym woskiem lub silikonem ortodontycznym.

  7. Wspieranie mikroflory jamy ustnej.

Dla pacjentów onkologicznych i ich bliskich, a także dla lekarzy wielu specjalizacji, odpowiednia pielęgnacja jamy ustnej to element, który może realnie poprawić komfort życia w trakcie leczenia. Wiele osób żyje w przekonaniu, że przy tak intensywnej terapii, jak leczenie onkologiczne, skutki uboczne są nieuniknione i trzeba je akceptować. Ale to nieprawda! Dziś mamy wybór – można je skutecznie łagodzić i im zapobiegać. Nowoczesne preparaty, takie jak produkty z kwasem hialuronowym czy probiotyki do płukania jamy ustnej, pomagają zmniejszać ryzyko bolesnych infekcji i chronić wrażliwą śluzówkę. Dzięki współpracy lekarzy różnych specjalności oraz odpowiedniej pielęgnacji możemy realnie zadbać o lepszą jakość życia pacjentów podczas terapii.